Prawidłowo zbilansowana dieta stanowi bardzo ważny element w utrzymaniu dobrej kondycji zdrowotnej. O znaczeniu żywienia w naszym życiu mówi się bardzo dużo, a dietetycy i specjaliści z zakresu żywienia proponują różnym osobom różne diety, ze względu na indywidualne wymagania, tryb życia oraz ewentualnie występujące choroby. Klasyfikacja diet jest bardzo szeroka i stanowi materiał nawet na całą książkę. W tym artykule zajmiemy się charakterystyką najpopularniejszych rodzajów diet, stosowanych w społeczeństwie.
Rodzaje diet - charakterystyka ogólna
Istnieje wiele rodzajów diet, które można stosować w celu poprawy jakości życia. Najpopularniejsze są diety redukcyjne, których celem jest obniżenie masy ciała, jednak, w zależności od dyspozycji danej osoby, wyróżniamy także diety eliminacyjne, diety skoncentrowane na wyższej zawartości jednego składnika (np. dieta wysokobiałkowa), jak również diety o podwyższonej wartości kalorycznej (np. dla sportowców na masie lub osób z niedożywieniem).
Dietę, która w danej społeczności zaspokaja wszystkie potrzeby żywieniowe, nazywany dietą podstawową lub naturalną. Jest to zazwyczaj zbilansowany sposób żywienia, który dostosowany jest kalorycznie do danej osoby i oparty jest na zbilansowanej zawartości poszczególnych makroskładników i składników odżywczych. W przypadku, gdy konieczne jest dostosowanie sposobu żywienia do określonych warunków fizjologicznych i patologicznych organizmu, mówimy o diecie leczniczej, której celem jest wspomaganie leczenia określonej choroby lub schorzenia. W niektórych przypadkach stosuje się także dietę alternatywną, czyli taką, która, dobrze skomponowana, powinna zaspokajać zapotrzebowanie na wszystkie składniki odżywcze. W tej grupie znajdziemy między innymi diety eliminacyjne, takie jak bardzo popularne w dzisiejszych czasach diety wegetariańskie.
Rodzaje diet - czym się różnią?
Poszczególne diety mogą różnić się nie tylko ilością kalorii na dany dzień. W przypadku diety podstawowej zbilansowanej jadłospis oparty jest na odpowiednich proporcjach mikroskładników oraz produktów, zawierających wysoką wartość odżywczą i odpowiednią ilość błonnika dla danego organizmu. Jeżeli jest to dieta lecznicza, konieczne może być specjalistyczne podejście do menu, a więc np. eliminacja niektórych produktów, takich jak gluten, laktoza. W przypadku nowotworów często stosuje się dietę wysokobiałkową, w której zwiększa się podaż protein. Diety wegetariańskie wykluczają mięso i ryby, a w przypadku wegan rezygnuje się również z produktów pochodzenia zwierzęcego, są to więc diety eliminacyjne.
Rodzaje diet – przykłady
Rodzaje diet możemy podzielić na kilka wariantów:
- dieta podstawowa (oparta na zbilansowanych wartościach odżywczych i odpowiednich proporcjach makroskładników);
- dieta lecznicza (stosowana w celu redukcji dolegliwości i wspomagania leczenie różnych schorzeń i chorób. Dietę leczniczą dobiera się indywidualnie do pacjenta, np. dieta bezglutenowa, dieta bez laktozy, dieta o niskim IG);
- dieta alternatywna (w tej grupie znajdują się inne rodzaje diet, oparte na określonych zasadach, wybierane przez dane osoby głównie ze względu na preferencje, np.: diety wegańskie, dieta ketogeniczna, diety rozdzielne).
Rodzaje diet wegetariańskich
Diety wegetariańskie zaliczane są do diet alternatywnych. W tym przypadku z jadłospisu wyklucza się wszystko, co żyje, a więc rezygnuje się z potraw mięsnych oraz ryb. Wśród diet wegetariańskich występuje wiele odmian, np.:
- laktowegetarianizm – spożywane są produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak mleko i jego przetwory;
- owowegetarianizm – dozwolone jest spożycie jaj;
- pascowegetarianizm – dopuszcza spożywanie mięsa pochodzącego z ryb.
Do tej grupy możemy zaliczyć także tzw. diety pseudowgetarianskie, a wśród nich dietę wegańską, która zakłada eliminację produktów pochodzenia zwierzęcego, w tym mięsa, mleka, jaj, a nawet miodu.
Rodzaje diet redukcyjnych
Celem diety redukcyjnej jest obniżenie masy ciała. Tego typu diety układają dietetycy dla swoich klientów i klientek, którzy chcą schudnąć. Często korzystają z nich także sportowcy, stawiający na redukcję tkanki tłuszczowej i uwydatnienie zbudowanych mięśni.
Diet odchudzających jest całe mnóstwo, niestety, wiele z nich nie jest zbilansowanych, a często są to również diety niedoborowe, które mogą doprowadzić do braków żywieniowych. Do takich diet zaliczamy między innymi:
- dietę 1000 kcal;
- dietę Dukana;
- diety oparte na jednej potrawie. np. dieta kapuściana, jabłkowa, bananowa.
Dobrze ułożona dieta redukcyjna powinna opierać się na deficycie kalorycznym, czyli spożywaniu mniejszej wartości energetycznej, niż wynosi indywidualne dzienne zapotrzebowanie kaloryczne. Taka dieta na redukcję powinna być jednak także zbilansowana, a więc zawierać dobre proporcje wszystkich najważniejszych makroskładników, witamin i minerałów. Warto pamiętać, że zbilansowana dieta redukcyjna nie jest dietą cud, a redukcja wagi następować będzie stopniowo. Chcąc przyspieszyć efekty, należy odpowiednie odżywianie połączyć z systematyczną aktywnością fizyczną.
Do diet redukcyjnych zaliczamy także dietę ektogeniczną, którą opiszemy w dalszym akapicie.
Rodzaje diet leczniczych
Diet leczniczych również jest sporo, a dobierane są one indywidualnie do danego schorzenia. Wśród tego typu sposobów żywienia wyróżniamy:
- dietę bogatoresztkową o zwiększonej zawartości błonnika – dla pacjentów, cierpiących na zaparcia i zaburzenia czynności jelit;
- dietę łatwostrawną – zalecaną w chorobach jamy ustnej, przełyku, przy chorobie wrzodowej i refluksie żołądkowo-przełykowym, a także przy niestrawności, nowotworach układu pokarmowego, chorobach nerek i układu moczowego, w okresach rekonwalescencji po operacjach oraz przy innych schorzeniach;
- dieta o kontrolowanej zawartości kwasów tłuszczowych – stosowana głównie w hiperlipidemii i miażdżycy;
- dieta wysokobiałkowa – u osób wyniszczonych nowotworami oraz niedożywionych, czasem także w przypadku chorób neurodegeneracyjnych;
- dieta niskobiałkowa – przy niewydolności wątroby i nerek.
Do tej grupy zaliczamy też szereg diet eliminacyjnych, stosowanych w przypadku nietolerancji pewnych produktów, np.:
- dietę bezglutenową;
- dietę bezlaktozową;
- dietę bezmleczną;
- dietę bez jajek.
Rodzaje diety ketogenicznej
Dieta ketogeniczna to taka, w której zwiększa się zawartość tłuszczu w jadłospisie, a znacznie redukuje ilość spożywanych węglowodanów. Wyróżniamy cztery podstawowe rodzaje diety ketogenicznej:
- Standardowa Dieta Ketogeniczna (zakłada ograniczenie węglowodanów nawet do 30 gramów dziennie);
- Ukierunkowana Dieta Ketogeniczna (pozwala na zwiększenie dawki węglowodanów do 60 gramów dziennie; przeznaczona jest dla osób aktywnych);
- cykliczna dieta ketogeniczna (zwiększone ilości węglowodanów mogą być spożywane cyklicznie, np. 2 dni w tygodniu);
- wysokobiałkowa dieta ketogeniczna (tutaj zamiast węglowodanów, zwiększamy podaż białka do 35% dziennego zapotrzebowania na energię).
Dieta ketogeniczna zaliczana jest do skuteczniejszych diet redukcyjnych, gdyż pozwala na stopniową, ale skuteczną redukcję tłuszczu przy utrzymaniu masy mięśniowej. Odpowiednio opracowana dieta ketogeniczna może być stosowana na stałe, czyli jako dieta podstawowa.
